شهری که شاید تا چند دهه قبل کمتر کسی تصور می‌کرد که با معضل کمبود زمین مواجه شود و مسئولانش مجبور باشند برای توسعه فضای سبز به پشت بام و دیوارها پناه ببرند، با این حال، انگار مدتی است اجرای این طرح ـ که برای نخستین بار در پایتخت تجربه می‌شود -در منطقه 8 جدی‌تر شده و مسئولان آستین همت را بالا زده‌اند تا با توسعه عمودی فضای سبز، سرانه این نعمت خدادادی را در هشتمین تکه پایتخت بالا ببرند. همین بهانه کافی بود تا سراغ رئیس اداره فضای سبز منطقه برویم وبا «پیمان احمدیان» درباره پروژه‌های توسعه عمودی فضای سبز گفت وگو کنیم.
طبق آماری که مسئولان منطقه ارائه می‌دهند، مساحت فضای سبز منطقه بیش از 165 هکتار است که نسبت به جمعیت 380 هزار نفری منطقه، رقم امیدوارکننده‌ای نیست. با آنکه در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری انجام شده تا سرانه 4 متر مربعی فضای سبز منطقه ما افزایش یابد،
اما آخرین ارقام نشان می‌دهد که این عدد فقط یک درصد بالا رفته، چون کمبود زمین دست مسئولان را بسته است. در چنین وضعی توسعه عمودی فضای سبز در منطقه اهمیت بالایی دارد.
توسعه فضای سبز در اولویت است
همه ما خوب می‌دانیم که شهرداری همه توان خود را برای توسعه فضای سبز بکار گرفته، اما با توجه به محصور بودن منطقه و کمبود زمین، اجرای طرح‌های بزرگ توسعه فضای سبز ممکن نیست. برای همین، توسعه عمودی فضای سبز از پروژه‌های اولویت‌داری است که مدیریت شهری به آن توجهی خاص دارد.
رئیس اداره فضای سبز منطقه با تأکید بر اینکه در شرایط کنونی احداث بوستان‌های بزرگ در منطقه امکانپذیر نیست، به سیاست‌های شهرداری برای افزایش سرانه فضای سبز اشاره می‌کند و می‌گوید: «برای توسعه فضای سبز در منطقه، برنامه‌ریزی‌های بسیاری انجام شده که بخشی از آن به ارتقای کمی و کیفی فضای سبز اختصاص دارد، اما مهم‌ترین موضوعی که این روزها در منطقه 8 پیگیری می‌شود، توسعه عمودی فضای سبز است.»
اگرچه نخستین فضای سبز عمودی شهر تهران در دهه 70 روی ساختمان سازمان پارک‌های شهرداری ایجاد شد تا نمونه عملی برای اجرای این طرح در دیگر ساختمان‌های شهر تهران باشد، اما این طرح در همان سال‌ها مسکوت ماند، تا اینکه از سال 85 ایجاد فضای سبز عمودی در شهر تهران جدی شد.
مهندس «پیمان احمدیان» با اشاره به اینکه طرح‌های توسعه عمودی فضای سبز با همکاری و هماهنگی سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اجرا می‌شود، می‌گوید: «کمیته ویژه‌ای در سازمان پارک‌ها و فضای سبز تهران، موضوع توسعه عمودی فضای سبز را پیگیری می‌کند و این کمیته بر همه طرح‌هایی که در قالب فضای سبز عمودی در منطق بیست‌ودوگانه شهر تهران اجرا می‌شود، کنترل و نظارت دارند تا این پروژه‌ها از استانداردهای لازم برخوردار باشد.» پروژه‌های سبزی که عمودی اجرا شد
اواخر سال 86 بود که با پایان یافتن بخشی از پروژه بزرگراه امام علی ¨ع©، نخسین فضای سبز عمودی در منطقه به اجرا درآمد. خبر‌ها حاکی از آن بود که این طرح‌های در سال 87 سرعت بیشتری به خود می‌گیرد، اما در سال 87 فقط چند پروژه فضای سبز عمودی در پرونده کاری اداره فضای سبز منطقه جای گرفت که شاید تأثیر چندانی هم بر افزایش سرانه فضای سبز نداشت.
به هر حال، توسعه عمودی فضای سبز از طرح‌هایی جدیدی است که اجرای آن ساز و کار خاصی دارد و به نظر می‌رسد مسئولان برای گذر از مرحله آزمون و خطا مجبورند با احتیاط بیشتری گام بر می‌دارند. احمدیان در پاسخ به این سؤال که «چرا توسعه فضای سبز عمودی در منطقه روند کندی دارد ؟» می‌گوید:
«این موضوع را قبول ندارم. البته اگر بخواهیم طرح‌های فضای سبز عمودی را با افقی مقایسه کنیم چنین تصوری به وجود می‌آید، اما احداث این 2 فضای سبز، هم در مرحله اجرا و هم نتیجه تفاوت بسیاری دارند، با این حال منطقه در توسعه عمودی فضای سبز قدم‌های خوبی برداشته است.»
او معتقد است فضای سبز عمودی بر عکس فضای سبز افقی در مدت زمان طولانی‌تری خودش را نشان می‌دهد و نمی‌توان انتظار داشت خیلی زود دیوارهای شهرمان سبز شود. رئیس اداره فضای سبز منطقه در ادامه به نمونه عملی اجرای این طرح روی 2 ساختمان بزرگ اشاره می‌کند و می‌گوید:
«از طرح‌های مهمی که سال گذشته در زمینه توسعه عمودی فضای سبز در منطقه انجام شد، اجرای این پروژه روی ساختمان مرکزی شهرداری و شهرداری ناحیه 2 بود که به عنوان نمونه اجرا شد، اما با توجه به اینکه این گلدان‌های سبز در فضاهای بدون استفاده ساختمان تعبیه شده‌اند و تقریباً پراکنده‌اند، تا زمانی که به خوبی رشد نکنند، چندان دیده نمی‌شوند.
در حقیقت، باید حدود2 سال بگذرد تا این دیوارها کاملاً سبز شوند. البته فضای سبز عمودی دیر به نتیجه می‌رسد، ولی ماندگاری آن از فضاهای سبز افقی بیشتر است، چون دسترسی افراد به فضاهای سبز عمودی کمتر است و گیاهانی که در این طرح استفاده می‌شوند، مقاوم‌ترند.»
یکی دیگر از مکان‌های توسعه عمودی فضای سبز بدنه بزرگراه‌هاست. سکاندار اداره فضای سبز منطقه با بیان اینکه سال گذشته بخشی از حاشیه بزرگراه‌های منطقه سبز شدند، می‌گوید: «ایجاد فضای سبز عمودی در بزرگراه‌های منطقه، علاوه بر افزایش سرانه فضای سبز و زیبایی منظر شهری، نقش مؤثری در کاهش آلودگی هوا خواهد داشت.
برای همین، سال گذشته حدود 3 هزار مترمربع از حاشیه بزرگراه امام علی¨ع©، با دانه‌های گیاهان رونده پوشیده و امسال هم حدود هزار مترمربع به این مساحت اضافه شد.» کاشت فضای سبز عمودی در وسط بزرگراه امام علی ¨ع© و حاشیه‌های بزرگراه شهید باقری حدفاصل چهارراه خاقانی تا خیابان جانبازان از دیگر پروژه‌های سبز عمودی است که امسال در منطقه 8 اجرا شده است.
آبیاری سبزهای عمودی با آب خام
این روزها، کمبود آب از مسائل مهمی است که پایتخت‌نشینان را با مشکلات مختلفی روبرو کرده است، برای همین در سال‌های اخیر مسئولان فضای سبز قبل از اجرای هر طرحی، آن محدوده را لوله‌کشی آب خام می‌کنند تا هم در مصرف آب صرفه‌جوبی شود و هم کمبود آب به فضای سبز منطقه آسیبی وارد نکند.
احمدیان در این‌باره می‌گوید: «قبلاً، بیشتر فضای سبز منطقه با آب شرب آبیاری می‌شد، اما در چند سال اخیر علاوه بر اینکه همه بوستان‌ها و میدان‌های منطقه به لوله‌کشی آب خام مجهز شدند، طرح لوله کشی آب خام در محدوده فضاهای سبز عمودی هم اجرا شده، در حالی که لوله‌کشی آب خام در زمین‌های شیبدار کار سختی است.»
آبیاری گلدان‌های سبزی که روی نماها ساختمان‌ها قرار می‌گیرند، یکی دیگر از موضوعاتی است که رئیس فضای سبز منطقه مطرح می‌کند: «با توجه به موقیعت جغرافیایی شهر تهران باید از گیاهانی استفاده شود که به آب چندانی نیاز نداشته باشند. آبیاری هم باید با سیستم قطره‌ای انجام شود تا مشکلی برای ساختمان به وجود نیاید.»
او پیچ‌های رونده امین‌الدوله، و گلیسین و گیاهانی مانند یاس، پاپیتال و نسترن رونده را از گیاها ن مناسبی می‌داند که خوب است برای فضاهای عمودی استفاده شود. شاید بعضی‌ها فکر می‌کنند گذاشتن چند گلدان رونده در لبه‌های بیرونی پنجره‌های یک ساختمان کار ساده‌ای باشد، اما گویا مسئولان برای اجرای این پروژه‌ها، مشکلات بسیاری دارند.
احمدیان دراین باره توضیح می‌دهد: «احداث فضای سبز عمودی روی نمای ساختمان‌ها کار ساده‌ای نیست. مهم‌ترین موضوعی که باید مورد توجه قرار گیرد، مسئله ایمنی گلدان‌هاست، چون کوچک‌ترین بی‌احتیاطی در نصب این گلدان‌ها، ممکن است خسارات جبران‌ناپذیری به بار بیاورد. همچنین نگهداری و آبیاری این گیاهان هم اهمیت دارد و باید افراد آموزش دیده از این گلدان‌ها مراقبت کنند.»
به گفته این مسئول شهری، کارگروه ویژه‌ای متشکل از کارشناسان رشته‌های مختلف فضای‌سبز در منطقه فعال شده تا پس از آموزش در سازمان پارک‌ها، تجربیاتشان را در اختیار کارگرانی قرار دهند که برای نگهداری از این فضاهای سبز انتخاب می‌شوند. احمدیان تأکید می‌کند که منطقه 8 یک گام از مناطق دیگر شهر تهران جلوتر است و تاکنون کارگاه‌های عملی و تئوری مختلفی در این زمینه بر گزار کرده است.
جلب مشارکت‌های مردمی ضروری است
با اینکه احداث فضای سبز عمودی در اعتبارات سال آینده شهرداری منطقه سهم خوبی دارد، اما هزینه اجرای اینگونه طرح‌ها بالا است و به نظر می‌رسد در وضع کنونی، اجرای گسترده طرح‌های فضای سبز عمودی امکانپذیر نیست.
رئیس اداره فضای سبز با تأیید بالا بودن هزینه‌ها می‌گوید: «مهم‌ترین مشکل ما برای توسعه عمودی فضای سبز موضوع بودجه است، چون اجرای این طرح‌ها، بودجه بالایی نیاز دارد و اداره فضای سبز نمی‌تواند همه اعتبارات خود را در این زمینه هزینه کند.
با این حال، برنامه‌ریزی شده سال آینده این طرح در ساختمان ناحیه1 و 3 شهرداری هم اجرا شود و در صورت تمایل مسئولان سازمان‌های دولتی و غیردولتی، شهرداری آمادگی دارد این طرح را در ساختمان‌های آنها هم انجام دهد.» احمدیان جلب مشارکت‌های مردمی را مهم می‌داند و می‌گوید:
«هر چند شهرداری با همه توان تصمیم دارد این طرح را در منطقه گسترش دهد، اما اگر مردم همکاری نکنند مسلماً به نتیجه قابل قبولی نخواهد رسید، چرا که ساختمان‌های شهرداری محدود است و اجرای این طرح در چند ساختمان شهرداری مشکلی را حل نمی‌کند.» او مشارکت شوریاران را برای گسترش این طرح ضروری می‌داند و امیدوار است با همکاری شهرداری و مردم، منطقه 8 به سبزترین منطقه تهران تبدیل شود.
تسهیلات تشویقی برای شهروندان هنوز تیرماه 87 سپری نشده بود که در یکصد و دهمین جلسه شورای شهر مصوبه ایجاد فضای سبز در پشت‌بام‌ها و نمای ساختمان‌های با حضور مسئولان فضای سبز شهر تهران، پس از ساعت‌ها بحث وبررسی به تصویب رسید و برای اجرا به شهرداری تهران ابلاغ شد.
در این مصوبه برای شهروندانی که می‌خواهند در نمای ساختمانشان فضای سبز ایجاد کنند تسهیلات تشویقی ویژه‌ای در نظر گرفته شده است. «مرتضی طلایی» عضو شورای اسلامی شهر تهران درباره طرح ایجاد فضای سبز در پشت‌بام‌ها و بدنه ساختمان‌ها می‌گوید:
«در این طرح، برای تأمین سرانه فضای سبز شهری، شهرداری موظف شده با توجه به محدودیت منابع اقتصادی و کالبدی، طرح احداث فضای سبز بر بدنه فضاهای بدون استفاده ساختمان‌های دولتی وخصوصی را در برنامه قرار دهد و از مشارکت شهروندان در اجرای این طرح حمایت کند.»
یکی از تبصره‌های این مصوبه شورای شهر، حمایت و تشویق مالکان ساختمان‌هایی است که می‌خواهند در نمای ساختمان یا پشت‌بام خانه‌شان فضای سبز ایجاد کنند. طلایی دراین‌باره می‌گوید:
«با استناد به طرح جامع شهر تهران و تعیین حداقل فضای سبز نسبت به مساحت هر ملک، شهروندانی که فضای سبز عمودی را در ساختمان اجرا کنند می‌توانند از تسهیلات تشویقی این طرح استفاده کنند.» تأمین آب فضای سبز عمودی از دیگر موضوعاتی بود که در جلسه تصویب ایجاد فضای سبز عمودی مورد بررسی قرار گرفت.
طرحی سبز در محله فدک
حتماً تاکنون درباره کانون «همیاران محله» فرهنگسرای خانواده شنیده‌اید. این کانون مدتی است کار را خود را آغاز کرده و تاکنون کارگاه‌های مختلفی برای نوجوانان و خانواده‌های آنها برگزار کرده است. یکی از این کارگاه‌ها، طرح سبزینه بود که در روزهای پایانی ماه گذشته برپا شد.
در طرح سبزینه بیش از 50 نفر از اهالی محله فدک درباره فضای سبز عمودی آموزش دیدند. کارشناس فرهنگی فرهنگسرای خانواده با بیان اینکه بررسی نیازهای هر محله از اهداف فعالیت کانون همیاران محله است، به طرح سبزینه اشاره می‌کند و می‌گوید:
«با توجه به آلودگی‌هایی که این روزها در شهرمان وجود دارد، توجه به فضای سبز از اهمیت بالایی برخوردار است و دیگر کسی نمی‌تواند با بی‌توجهی از کنارش بگذرد، برای همین کانون همیاران محله در نخستین اقدام طرح سبزینه را اجرا کرد تا شهروندان محله فدک موضوع افزایش فضای سبز محله شان را جدی‌تر بگیرند.»
«اعظم محمدی» درباره چگونگی اجرای این طرح می‌گوید: « برای اجرای این طرح حدود 50 نفر از اعضای کانون همیاران محله را که بیشتر در محله فدک زندگی می‌کردند انتخاب کردیم و موضوع طرح سبزینه را با خانواده‌های آنها در میان گذاشتیم که خوشبختانه بیشترشان از این طرح استقبال کردند.
در مرحله بعدی با همکاری کلینیک گل و گیاه شهرداری کلاس ویژه‌ای برای آنها تشکیل شد و این افراد، رایگان در این کلینیک مراحل نگهداری از فضای سبز عمودی را آموزش دیدند.» به گفته محمدی به همه این افراد پس از پایان دوره آموزشی گلدانی هدیه شد تا با گذاشتن گلدان در بالکن، لبه پنجره یا پشت‌بام، آنها هم در طرح توسعه عمودی فضای سبز مشارکت بیشتری داشته باشند.
آمار‌ها چه می‌گوید؟
تفاوت بافت جمعیتی و مسکونی نواحی و محله‌های منطقه شرایطی ایجاد کرده که اوضاع فضای سبز این محدوده پراکندگی خوبی نداشته باشد.اگر می‌خواهید از سرانه فضای سبز هریک از نواحی منطقه باخبر باشید، خوب است این گزارش را بخوانید.
سبزترین ناحیه
طبق آماری که مسئول اداره فضای سبز ناحیه یک ارائه می‌دهد، فضای سبز این محدوده از منطقه حدود 71 هکتار است که اگر بر جمعیت ناحیه تقسیم کنیم سرانه فضای سبز این ناحیه 5.6 متر مربع تعیین می‌شود. به گفته مسئولان شهرداری طرح توسعه عمودی فضای سبز روی نمای ساختمان این ناحیه در برنامه قرار دارد و تا سال آینده وارد مرحله اجرایی می‌شود.
محله سبز
با اینکه بزرگ‌ترین بوستان منطقه در دومین تکه از منطقه 8 قرار دارد، اما مساحت فضای سبز این محدوده 51 هکتار است که حدود 48 میدان و 7 بوستان دیگر را در خود جای داده است. سرانه فضای سبز آن هم به 4.2 مترمربع می‌رسد.
کمترین سرانه فضای سبز
ناحیه 3 حدود 38 هکتار فضای سبز دارد که سرانه فضای سبز آن به 2.4 متر مربع می‌رسد. در این ناحیه 34 بوستان و چند میدان وجود دارد که بزرگ‌ترین آن میدان تسلیحات است. به گفته مسئولان شهرداری، طرح پاتوق محله در این میدان استارت خورده و به زودی وارد مرحله اجرایی می‌شود. در این ناحیه 7 محله وجود دارد که محله لشکر شرقی فقط با داشتن یک تکه کوچک از فضای سبز عمودی بزرگراه امام علی¨ع© کمترین فضای سبز را دارد.
توسعه عمودی فضای سبز، بهترین راهکار است
حمایت شورای شهر از طرح‌های توسعه عمودی فضای سبز مدیریت شهری بهانه خوبی بود تا سراغ مسئول کارگروه محیط‌زیست شورای شهر برویم و با دکتر «سعید متصدی» در این‌باره گپ بزنیم. مسئول کارگروه محیط‌زیست شورای شهر با بیان اینکه در وضع کنونی که با کمبود زمین مواجه‌ایم، توسعه عمودی فضای سبز را ضروری می‌داند و می‌گوید:
«در بخش‌هایی از شهر تهران به ویژه منطقه 8 که جمعیت بسیاری در آن زندگی می‌کنند و در مقابل قیمت زمین هم بالاست، امکان توسعه افقی فضای سبز کمی دور از دسترس است، به همین دلیل مسئولا ن شهرداری باید گزینه‌های دیگری را برای افزایش فضای سبز انتخاب کنند که به نظر می‌رسد توسعه عمودی فضای سبز مطلوب‌ترین است.»
متصدی با اشاره به اینکه برای اجرای طرح‌های فضای سبز عمودی باید با برنامه‌ریزی دقیق‌تری عمل کرد، ادامه می‌دهد: «در صورتی نتیجه خواهیم گرفت که زمان اجرای طرح به عواملی مانند شرایط آب و هوایی، نوع گیاه استفاده شده و ساختارهای ساختمان توجه شود.»
این عضو گروه محیط‌زیست شورای شهر جلب مشارکت‌های مردمی را برای گسترش این طرح مهم می‌داند و می‌گوید: «تجربه ثابت کرده فعالیت‌های زیست محیطی بدون مشارکت مردم به نتیجه نمی‌رسد. به عنوان مثال، اکنون سال‌هاست که در زمینه کاهش آلودگی‌های هوا برنامه‌های مختلفی انجام می‌شود، اما به دلیل اینکه مردم در آن مشارکت جدی ندارند تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است.»
متصدی به تأثیرات مثبت فضای سبز بر حفظ محیط‌زیست اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «از نظر زیست محیطی، فضای سبز یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش آلودگی‌های صوتی است که کمبود آن عواقب جبران‌ناپذیر به بار خواهد آورد.»
همشهری محله - 8
